حمام کرناسیون
| حمام کرناسیون | |
|---|---|
 | |
| نام | حمام کرناسیون |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های دیگر | حمام نور و حمام حاج نصیر |
| نوع بنا | آجری |
| کاربری | پله |
| دیرینگی | زندیه |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۸۴۷۷ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۳۸۲/۹/۲ |
 حمام کرناسیون | |
قدمت حمام کرناسیان به دوره زندیه بر می گردد. این حمام در شمالی ترین بخش بافت کهن دزفول (محله کرناسیان) قرار گرفته است. این حمام افزون بر کرناسیان به نام های حمام نور و حمام حاج نصیر نیز شناخته شده است. معمار این حمام، استاد معزی بوده است.
مشخصات حمام
این بنا با مساحت حدود ۹۰۰ متر شامل دو بخش مردانه و زنانه بوده که هر کدام از فضاها، از دالان ورودی، سر بینه، گرمخانه و سرویس های بهداشتی، تشکیل شده است. میاندر راهروی ارتباطی بین فضای سرد (سربینه) و فضای گرم (گرمخانه) است که هم سبب جلوگیری از به هدر رفتن گرمای موجود در گرمخانه شده و هم از ورود مستقیم افراد به فضای بیرون و مواجه شدن با هوای سرد جلوگیری می کرده است. رفت و آمد در بخش زنانه برای ایجاد محدودیت، از پشت بام و از راه پلکان صورت می گرفته که ورودی آن در کوچه کنار (بخش خاوری) بوده است. فضای داخلی آن دارای پیچ و خم زیادتری نسبت به فضای مردانه بوده تا ورود افراد بیگانه (مردان) به بخش گرمخانه دشوارتر و با درنگ بیشتر انجام شود. این سازه یکی از حمام های بزرگ شهر به شما می رفته و مورد استفاده همگان بوده است. فضاهای بخش مردانه ۶۰۰ متر مربع و بخش زنانه ۳۰۰ متر مربع می باشد. سربینه ها شش ضلعی بوده و حجره هایی به صورت ایستاده بر هریک از دیوار ها برای رخت کن، ساخته شده است. در حجره ای که پس از دالان ورودی قرار گرفته است، یک آجر کف به صورت توخالی رها شده است تا از آن مانند یک قلک برای انداختن پول استفاده شود. در میانه سر بینه ها، برای شستشو پاها، پیش و پس از حمام، حوضی ساخته شده است. گفتنی است که شستن پاها پس از حمام برای سازگاری بدن انسان با محیط سرد و همچنین برای ایجاد شوک ناگهانی در پاها، تنگ شدن رگ ها و هدایت خون از پایین تنه به بالا تنه و جلوگیری از واریس، سودمند می باشد. سقف سربینه ها و گرمخانه، گنبدهای خاکی بود که در بالای آنها دریچه هایی برای استفاده از نور طبیعی و جریان هوا ساخته شده است که به وسیله پوششی به نام گلجار برای کنترل آمد و شد هوا مسدود شده است. در کنار دو بخش مردانه و زنانه، آتشدان ها و مخزن های آب سرد و گرم جای دارد که سوخت اصلی آنها در زمان ساخت حمام از فضولات چهار پایان و در سال های پس از آن نفت سیاه بوده است. آتشدان ها از راه گربه رو ها، هوای گرم را به سوی فضاهای درونی هدایت می کرده اند. گفتنی است گربه رو ها کانال هایی هستند که در زیر گرمخانه برای گرم کردن فضاهای درونی ایجاد شده است و عرض آنها در مقیاس انسانی به اندازه عرض شانه و بلندی آنها به اندازه یک نفر در حالت نشسته می باشد و این نحوه طراحی و ساخت، تمیز کردن این کانال ها را به صورت یک یا دو بار در سال ممکن می ساخته است. در تمامی دیوار ها، فضاهای درونی حمام آتشدان هایی برای ایجاد روشنایی طراحی شده است. به دلیل فاصله حمام تا رودخانه که حدود ۵۰ متر است و اختلاف سطح که حدود ۵۶ در فصل های گوناگون سال بوده است، سه چاه کنده شده که آب رودخانه را تا پشت چاه اصلی حمام (درب حمام) هدایت می نمودند و پس از آن به وسیله چهارپا (گاو) و چرخ چاه و ظرفی به نام مشک آب را بالا می کشیدند. پس از بالا آوردن آب، آن را در حوضچه ای کنار چاه که اصطلاحاً به حوض کر معروف بوده، می ریختند و از آنجا به وسیله کانالی به وطل هشت متر به داخل دو حوضچه پشت رمخانه منتقل و از راه لوله هایی به نام تنبوشه به داخل دو دیگ مسی بزرگ سرازیر می شده است. گاوچاه شامل دو دهلیز به شیب حدود ۲۰ درجه و طول تقریبی هشت متر و با پوشش طاق آجری بوده که کارگر و چهارپا را از آفتاب و باران نگاه می داشته است تا برای فراهم آوردن آب مورد نیاز حمام در بیشتر ساعات روز به کار بپردازند. این سازه از سال های آغازین پس از انقلاب به صورت متروکه رها شد و در سال ۱۳۸۲ مرمت آن به دست سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دژپل آغاز شده و طی این زمان مرمت بخش های دالان ورودی، سربینه ها، گرمخانه مردانه، آتشدان ها، پوشش سقف ها، بازسازی برخی دیوارها و یا جایگزینی آجر به جای مصالح فرسوده، کف سازی فضاهای درونی و بام، برق کشی، ساخت و نصب درب های چوبی برای فضاهای درونی و بیرونی، به اتمام رسید و در سال ۱۳۸۵ به موزه مردم شناسی دزفول بدل گردید. در فضاهای گوناگون حمام جلوه های گوناگونی از زندگی سنتی مردم دژپل به نمایش گذاشته شده است. [۱]
پانویس
- ↑ «حمام کرناسیان». وبگاه سیری در ایران.